Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδος - 6ος αιώνας μ.Χ.
Η εκκλησία της Βέργης πρέπει να είναι από τις αρχαιότερες στην περιοχή όπως φαίνεται στην εργασία του Αναπληρωτή Καθηγητή Θεολογίας του ΑΠΘ, με καταγωγή από τη Νιγρίτα, Ιωάννη Μπάκα με θέμα: «Συμβολή στην εκκλησιαστική γεωγραφία της επαρχίας Σερρών και Νιγρίτης» και περιέχεται στο βιβλίο «Ψυχής Άκος» 2017, έκδοση της Ι.Μ. Σερρών και Νιγρίτης.
… «Ξεκάθαρη εικόνα της εκκλησιαστικής γεωγραφίας της ευρύτερης περιοχής των Σερρών προκύπτει από το «Συνέκδημο» του Ιεροκλέους (μέσα του 6ου αιώνα), όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε την ιστορική εξέλιξη των εκκλησιαστικών διοικήσεων Θεσσαλονίκης και Φιλίππων στις οποίες αρχικά υπαγόταν ολόκληρη η περιοχή. Σύμφωνα λοιπόν με το «Συνέκδημο», κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, στην επαρχία Μακεδονίας Α΄, με πολιτική έδρα και εκκλησιαστική Μητρόπολη τη Θεσσαλονίκη, συναντούμε πάνω από τριάντα πόλεις, πιθανότατα έδρες επισκόπων υπαγομένων στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Από τις παραπάνω πόλεις στο γεωγραφικό χώρο της σημερινής Ανατολικής Μακεδονίας μπορούμε να εντοπίσουμε την Παροικόπολη ή Παρθικόπολη, την Ηράκλεια Στρυμόνος, τις Σέρρες, τους Φιλίππους, την Αμφίπολη, τη Νεάπολη, τη Βέργη, την Άραλο ή Άρωλο, το Ακόντισμα και τη Θάσο».
Ο Πρώτος Ναός
Η παλιά πρώτη Εκκλησία που θυμούνται οι παλιοί, ήταν μικρή και ήταν χτισμένη από τον καιρό της Τουρκοκρατίας στον ίδιο χώρο που είναι και η σημερινή. Ήταν πάντα αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία.
Για να μπεις μέσα, κατέβαινες ένα σκαλοπάτι. Υπήρχε στο πίσω δυτικό μέρος του ναού γυναικωνίτης με ξύλινη καφασωτή περίφραξη.
Υπήρχε στην αυλή της ξύλινο καμπαναριό που είχε την επιγραφή-χρονολογία «1906».
Στο προαύλιο της Εκκλησίας ήταν επίσης και το νεκροταφείο. Το 1967,όταν οι εργάτες της ΔΕΗ έσκαβαν γύρω από την εκκλησία για να βάλουν τις κολόνες, έβρισκαν σκελετούς. Με τα χρόνια το νεκροταφείο μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση.
Στην αυλή της Εκκλησίας υπήρχε επίσης το Σχολείο του χωριού. Σε ένα μικρό κτίριο, που λειτουργούσε από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι το 1924. Τότε, το 1924, στεγάστηκε εκεί ο νεοϊδρυθείς Σταθμός Χωροφυλακής, οπότε το Σχολείο μεταφέρθηκε σε κτίριο δίπλα στο γραφείο της Κοινότητας. Και από εκεί μεταστεγάστηκε το 1928 στη σημερινή του θέση.
Η παλιά αυτή εκκλησία γκρεμίστηκε με το σεισμό που έγινε στη Χαλκιδική το 1932. Συγκεκριμένα στις 26/9/1932, με επίκεντρο την Ιερισσό και είχε μέγεθος 7 Ρίχτερ.
Ο Δεύτερος Ναός
Ξεκίνησε τότε η κατασκευή νέου ναού που αποπερατώθηκε το 1937, όπως φαίνεται σε περίοπτη επιγραφή που υπήρχε στην είσοδο του.
Ο ναός αυτός, βασιλικού ρυθμού, ήταν ισόγειος, με σαμαρωτή στέγη και τρίκλιτος. Υπήρχαν τέσσερις σειρές στασίδια σταθερά. Τα δύο στους τοίχους και τα δύο στο κέντρο. Υπήρχαν και δυο ξυλόγλυπτα αναλόγια για τους ψάλτες τοποθετημένα στο κέντρο του, επιμήκη, τα οποία υπάρχουν και σήμερα.
Υπήρχε ξυλόγλυπτος Αρχιερατικός θρόνος, κατασκευής βιοτεχνίας Μάρκου Μπόλαρη, που μεταφέρθηκε και βρίσκεται μέχρι σήμερα στον νέο ναό.
Το τέμπλο ήταν όπως το σημερινό, χτιστό, με γύψινες διακοσμήσεις. Επάνω από την ωραία πύλη υπήρχε μεγάλη τοιχογραφία του μυστικού δείπνου. Οι εικόνες του τέμπλου ήταν ευρωπαϊκής τεχνοτροπίας και υπάρχουν ακόμη και σήμερα στο υπόγειο του νέου ναού. Όλες οι αγιογραφίες έφεραν την υπογραφή του αγιογράφου, Κ. Κωτικώστα από τις Σέρρες.
Υπήρχε γυναικωνίτης στο υπερώο όπως περίπου ο σημερινός με τσιμεντένια κατασκευή.
Η είσοδος βρίσκονταν στη νότια πλευρά του ναού που ήταν στεγασμένη και λειτουργούσε σαν πρόναος. Αριστερά, στον πρόναο, υπήρχε και το γραφείο του ναού.
Γύρω γύρω στον πρόναο, υπήρχαν μακρόστενοι πάγκοι(παγκάκια) χτιστοί, που χρησίμευαν σαν καθίσματα. Εκεί γίνονταν κάθε γιορτή του Αγ. Πνεύματος(εικονίσματα), η δημοπρασία των εικόνων και των αφιερωμάτων. Συγκεκριμένα λίγο πριν να ξεκινήσει η λιτανεία των εικόνων, κάθονταν εκεί οι άντρες του χωριού, και ο νεωκόρος άρχιζε τη δημοπρασία των εικόνων. Στη δημοπρασία, ο κήρυκας έλεγε το όνομα μιας εικόνας π.χ. Προφήτης Ηλίας. Άρχιζαν τότε οι παραβρισκόμενοι να δίνουν τις προσφορές τους σε είδος, π.χ. σιτάρι. Αυτός που έδινε τα πιο πολλά, αυτός σήκωνε την εικόνα. Οι εικόνες που γυρνούσαν στα χωράφια στη γιορτή αυτή, ήταν (όπως και σήμερα) οι μεγάλες εικόνες του Τέμπλου.
Όταν επέστρεφαν από τη λιτανεία, γίνονταν η δημοπρασία των αφιερωμάτων που είχαν βάλει οι πιστοί τη Μεγάλη Πέμπτη πάνω στο Σταυρό. Δηλαδή πετσέτες, σεντόνια, κλπ.
Τα τελευταία χρόνια (1950-1980), κήρυκας της δημοπρασίας ήταν ο νεωκόρος Αμπατζής Στέργιος(1910).
Το 1962 στη νότια είσοδο της αυλής χτίστηκε τσιμεντένιο καμπαναριό το οποίο γκρεμίστηκε το 1980.
Το 1973 χτίστηκε στο κέντρο της αυλής νέο κυκλικό σιντριβάνι με χρυσόψαρα. Πάνω από το σιντριβάνι υπήρχε τσιμεντένια εξέδρα με δύο σκάλες, όπου εκεί τελούνταν η ακολουθία το βράδυ της Ανάστασης.
Στην αυλή από το καμπαναριό μέχρι την είσοδο του ναού, υπήρχαν τοιχάκια με θάμνους λιγούστρες. Λιγούστρες και λουλούδια υπήρχαν επίσης και γύρω από το σιντριβάνι, και στη δυτική πλευρά της αυλής.
Τον Ιούνιο του 1978, με το μεγάλο σεισμό της Θεσσαλονίκης (ώρα 23:04 της 20ης Ιουνίου 1978, με επίκεντρο μεταξύ των λιμνών Αγίου Βασιλείου και Βόλβης, μεγέθους 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και εντάσεως 8 έως 9 βαθμών της κλίμακας Μερκάλι), στην εκκλησία εμφανίζονται ρωγμές.
Ο Τρίτος Ναός
Στις 29 Ιουνίου 1978, μετά από ενέργειες του προέδρου της Κοινότητας κ. Μαγγανάρη Ελευθέριου, έρχεται στο χωριό με ελικόπτερο και επισκέπτεται την ραγισμένη εκκλησία, ο τότε πρωθυπουργός κ. Κων/νος Καραμανλής. Μετά την αυτοψία και τη γνώμη των ειδικών συμβούλων, δίνει το πράσινο φως να γκρεμιστεί το κτίριο του ναού και να ανεγερθεί νέο, με τη χορηγία του ελληνικού κράτους. Ο κ. Καραμανλής βρέθηκε στις Σέρρες για να παραστεί στην επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης των Σερρών.
Άρχισε αμέσως η κατεδάφιση του ναού και η κατασκευή του νέου. Προσωρινά ο ιερέας λειτουργούσε στο ισόγειο της Κοινότητας.
Το σχέδιο του νέου ναού προέβλεπε και την κατασκευή υπόγειου το οποίο περατώθηκε σχετικά γρήγορα και λειτούργησε προσωρινά σαν εκκλησία. Σήμερα λειτουργεί σαν αίθουσα μνημόσυνων.
Ο κυρίως ναός, υπερυψωμένος, με αρκετά σκαλοπάτια έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλο και πρωτολειτούργησε το 1981.
Όπως μαρτυρούν μαρμάρινες επιγραφές πού βρίσκονται στον εξωνάρθηκα, ο ναός θεμελιώθηκε στις 20/7/1979 και εγκαινιάστηκε στις 13 Νοεμβρίου 1982 από τον Μητροπολίτη Σερρών Κωνσταντίνο Καρδαμένη. Την Επιτροπή του Ναού αποτελούσαν: Μικρός Δημήτριος – ιερέας, Αμπατζής Γεώργιος, Κωστούδης Ηρακλής, Τσιαουσίδης Γεώργιος και Σαμαράς Χαριστές.
Η είσοδος είναι από τα δυτικά. Ο νάρθηκας τα τελευταία χρόνια κλείστηκε με αλουμινοκατασκευή και χρησιμοποιείται για το άναμμα των κεριών, αφού εκεί βρίσκεται και το παγκάρι.
Στα ΝΔ κτίστηκε και καμπαναριό, ενσωματωμένο με το ναό. Γι’ αυτό και γκρεμίστηκε το παλιό που ήταν ανεξάρτητο και βρίσκονταν στην είσοδο του προαύλιου.
Ο ναός είναι τρίκλιτος με γυναικωνίτη στο υπερώο.
Το τέμπλο είναι κτιστό με γύψινες διακοσμήσεις. Οι καινούριες εικόνες του τέμπλου, ο Μυστικός Δείπνος πάνω από την Ωραία Πύλη (μικρότερος σε μέγεθος από τον της παλιάς εκκλησίας) και η πλατυτέρα των ουρανών, είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας και έχουν την υπογραφή Νιγριτινού αγιογράφου.
Όλες σχεδόν οι εικόνες είναι από δωρεές πιστών του χωριού, αλλά και από άλλα χωριά. Οι δωρεές των πιστών συνεχίστηκαν και τα μετέπειτα χρόνια με τοιχογραφίες γύρω στο ναό με την υπογραφή άλλων αγιογράφων.
Καινούρια είναι και τα στασίδια του ναού και τα καθίσματα τα οποία τοποθετήθηκαν στο κέντρο.
